De diversiteit aan watergebonden insecten, en daarmee de natuurkwaliteit van het oppervlaktewater in Nederland, is de afgelopen drie decennia toegenomen. Het aantal insecten dat gebaat is bij een goede waterkwaliteit, zoals kokerjuffers en libellen, steeg. Tegelijkertijd nam het totale aantal individuen watergebonden insecten met de helft af. Dit blijkt uit onderzoek dat STOWA heeft laten uitvoeren naar de langjarige ontwikkeling van watergebonden insecten in Nederland.

In 2017 sloegen Duitse en Nederlandse onderzoekers alarm over de insectenpopulatie in Duitsland. Het aantal vliegende insecten bleek daar sinds 1989 in 63 onderzochte beschermde natuurgebieden met ruim 75 procent te zijn afgenomen. Dit gegeven vormde voor STOWA aanleiding een onderzoek te starten naar de langjarige ontwikkeling van de watergebonden-insectenpopulatie in Nederland. Hiervoor verzamelde EIS Kenniscentrum Insecten over een periode van 27 jaar monitoringgegevens van acht waterschappen. De acht waterschappen liggen in het zuiden (Limburg en Oost- en Midden-Brabant), oosten (Achterhoek en Twente), en westen (zuidwestelijke helft van Zuid-Holland) van het land.

Na het koppelen van de gegevens over aquatische insecten met omgevingsvariabelen, zagen de onderzoekers dat de positieve trend qua biodiversiteit het best verklaard wordt door de verbeterde waterkwaliteit. Bij een sterke daling van de stikstof- en fosforconcentraties in de bemonsterde oppervlaktewateren zagen de onderzoekers een positief effect op het aantal individuen van de meeste groepen insecten. De afname van de nutriëntenconcentraties zorgde ook dat vooral het aantal individuele dansmuggen en kriebelmuggen afnam. Deze komen namelijk met name voor in voedselrijk water. De flinke afname in gecombineerde toxiciteit van alle in het water gemeten pesticiden over de drie decennia had een vergelijkbaar positief effect op de diversiteit aan waterinsecten.

In veel wateren zijn de concentraties van nutriënten en toxische stoffen overigens nog steeds boven de vastgestelde normen. Daardoor is de waterinsectengemeenschap op veel plaatsen nog niet wat beoogd wordt, aldus de onderzoekers. De resultaten van dit onderzoek laten zien dat verdergaande verbetering van de waterkwaliteit en natuurvriendelijk oever- en waterbeheer kunnen leiden tot verder herstel van waterinsecten-gemeenschappen.

Onlangs kwam het Jaarverslag 2020 uit. Het geeft een volledig overzicht van alle STOWA-activiteiten in 2020, met in de digitale versie veel links naar achterliggende video’s, informatie en documenten.

Naast het jaarverslag is een jaarbericht samengesteld.
Dit bevat een compilatie van activiteiten en resultaten die samen een goed beeld geven van een bewogen onderzoeksjaar.

Ga voor meer informatie en downloads naar: 
www.stowa.nl/jaarverslag2020

Op donderdagmiddag 1 juli jl. ging STOWA's jubileumcampagne 'De Kracht van Kennis' van start met een online talkshow. Jong en oud schoven aan bij talkshowhost Sacha de Boer. Tot de gasten behoorden onder meer directeur Joost Buntsma, klimaatonderzoeker Tim van Hattum en zelfverklaard volksfilosoof Bas Haring.

Trots, zo omschreef STOWA-directeur Joost Buntsma zijn gevoel aan het begin van de uitzending. Op de vraag van presentator Sacha de Boer waar dat ‘m vooral in zat, antwoordde hij: “Ik ben er trots op dat we al 50 jaar het vertrouwen hebben van onze achterban om met, én voor hen kennis te ontwikkelen ter onderbouwing van het beleid en een goede uitvoering van het regionale waterbeheer.”

Een uitgebreid verslag van de talkshow plus een videoregistratie vindt u op 
www.stowa.nl/50-jaar

STOWA heeft onlangs een Deltafact uitgebracht over (exotische) rivierkreeften. Het factsheet geeft een actueel overzicht van de verschillende feiten over rivierkreeften. Er wordt onder meer ingegaan op hun voorkomen in relatie tot de omgeving en op beheeropties. Feit is dat deze exoot het water(kering)beheerders knap lastig maakt.

Het factsheet komt op een bijzonder moment. Deze zomer was er een dijkdoorbraak bij het Zuid-Hollandse Reeuwijk. Volgens een boer wiens weiland als gevolg van de doorbraak onder water is komen te staan, was de Amerikaanse rivierkreeft de oorzaak. Volgens het Hoogheemraadschap van Rijnland is dit erg onwaarschijnlijk, al wordt op dit moment geen enkele oorzaak uitgesloten. Ivo Roessink van Wageningen Universiteit, één van de twee auteurs van het Deltafact, beaamt dat. Roessink doet al jaren onderzoek naar uitheemse rivierkreeften, waarvan vooral de Rode Amerikaanse Rivierkreeft bezig is aan een grote opmars.

STOWA en stichting RIONED ontwikkelen in een reeks samenhangende projecten innovatieve methoden om het persleidingenbeheer te professionaliseren. Er worden onder meer de mogelijkheden onderzocht van ‘Intelligent pigging’. Met deze methode kan de toestand van persleidingen van binnenuit worden vastgesteld.

In Nederland ligt ongeveer 13 duizend kilometer persleidingen voor het transport van ruim 1,9 miljard m³ afvalwater per jaar. Het grootste deel van de afvalwaterpersleidingen is tussen de 30 en 50 jaar oud. De laatste tien jaar is het aantal incidenten opgelopen naar zo’n 200 per jaar. De vraag is hoe persleidingbeheerders op korte termijn een betrouwbaar beeld kunnen krijgen van de huidige toestand van alle persleidingen. Dat zou onder meer kunnen via ‘intelligent pigging’. Een iPig (intelligent Pipeline Inspection Gauge) is een apparaat dat in een persleiding met de vloeistofstroom mee de leiding reinigt en tegelijkertijd de geometrie en conditie van de buiswand meet.

In een proeftuin hebben STOWA en stichting RIONED reeds onderzocht in hoeverre iPiGs, die van oorsprong zijn ontwikkeld voor de olie- en gasindustrie, ook kunnen worden gebruikt in het persleidingenbeheer. Ze blijken veel mogelijkheden te bieden. Beide partijen hebben inmiddels een concept-handreiking opgesteld voor de wijze waarop intelligent pigging in het persleidingenbeheer kan worden toegepast.

Meer informatie: www.ipigs.nl

Wat zijn de effecten van koudelozingen op de waterkwaliteit en ecologie? Dit is een belangrijke vraag voor waterbeheerders die vergunningaanvragen voor aquathermie-installaties beoordelen. Een beoordelingskader koudelozingen biedt handvatten voor het beantwoorden van die vraag.

De verwachting is dat aquathermie in 2030 ongeveer 40 procent van de landelijke warmtevraag kan dekken. Maar de kennis over mogelijke effecten op de waterkwaliteit en ecologie bij het toepassen van deze duurzame technologie, is vooralsnog beperkt. Als waterbeheerders vergunningaanvragen ontvangen, moeten zij toetsen of er mogelijk negatieve gevolgen zijn op de ecologie; zij gaan immers over behoud of herstel van de waterkwaliteit.

Na winning van de warmte in een aquathermie-installatie volgt lozing van kouder water. Hoe zo’n koudelozing in de praktijk uitpakt, verschilt per installatie en per type oppervlaktewater. Het beoordelingskader beschrijft stroomschema’s voor zeventien soorten oppervlaktewater. Het geeft aan wanneer aquathermie naar verwachting geen of nauwelijks negatieve effecten heeft, in welke situaties er mogelijk risico’s zijn en wanneer er nader onderzoek door een deskundige nodig is.

Meer informatie is te vinden in het Kader voor vergunningverlening koudelozingen 1.0. Handreiking voor beoordeling van aanvragen voor TEO-systemen.

STOWA en Waternet hebben onlangs de winnaars bekend gemaakt van de challenge ‘Warmte winnen en fosfor verwijderen uit oppervlaktewater: twee vliegen in een klap?’.

Met de challenge wilden beide partijen ideeën vergaren voor het combineren van het terugwinnen van thermische energie uit oppervlakte (TEO) en fosforverwijdering, op een ecologisch en economisch aantrekkelijke manier. Uit zeventien ingediende ideeën koos de jury drie winnaars.

De challenge werd geplaatst op winnovatie.nl, een landelijk platform voor de watersector. Hier laten waterschappen en drinkwaterbedrijven zien aan welke innovaties en pilots er gezamenlijk wordt gewerkt. Onderdeel van het platform zijn de challenges waarbij bedrijven, kennisinstituten, onderwijsinstellingen, non-profitorganisaties en particulieren worden uitgedaagd mee te denken over vernieuwende oplossingen voor watergerelateerde opgaven.

Kijk op winnovatie.nl voor meer informatie.

Hoe uitzonderlijk waren de neerslaghoeveelheden die afgelopen zomer in Zuid-Limburg vielen, in een tijdsbestek van 48 uur? Uit de neerslagstatistieken, die in opdracht van STOWA in 2019 werden opgesteld door KNMI en HKV Lijn in water (zie ook elders in deze uitgave), blijkt dat zulke neerslaghoeveelheden in twee dagen zeer uitzonderlijk zijn en een herhalingstijd hebben van ongeveer 1000 jaar. Dat wil zeggen dat de kans van optreden ongeveer eens per 1000 jaar is.

Op twee KNMI-stations in Zuid-Limburg ten oosten van Valkenburg viel in twee dagen tijd (dinsdag 13 juli en woensdag 14 juli) meer dan 150 millimeter neerslag. Het gaat om neerslagstation Schaesberg waar 158 mm viel en station Ubachsberg waar 182 mm viel. Zeven neerslagstations in Zuid-Limburg noteerden in deze twee dagen meer dan 100 mm. In het Zuid-Limburgse heuvelland is eerder (vanaf 1951) op een KNMI-station nooit meer dan 120 mm neerslag genoteerd in twee dagen.

Het KNMI meet de neerslag sinds het begin van de vorige eeuw systematisch. Daaruit komt naar voren dat de neerslag gemiddeld toeneemt. De kans op extreme neerslag is sinds het begin van de metingen al ongeveer twee keer zo groot geworden. De oorzaak ligt in klimaatverandering. Door de toename van de temperatuur kan de lucht meer vocht bevatten en kan het dus ook harder regenen.

Uit de klimaatscenario’s van het KNMI blijkt dat de kans op dit soort neerslaggebeurtenissen in de toekomst nog verder kan toenemen, richting 2100 wel met een factor 5 tot 10, ofwel: ze kunnen tot 10 keer zo vaak voorkomen als nu. Dat betekent dat dit soort neerslaggebeurtenissen zoals nu in Zuid-Limburg plaatsvond, eens per 100 jaar op kan treden. Kortom, wat we nu zien is zeldzaam. Maar het is de verwachting dat we dit soort neerslaggebeurtenissen in de toekomst vaker zullen meemaken.

Meer weten over de neerslagstatistieken? Ga naar www.stowa.nl/neerslagstatistieken

Deze zomer werd de website plaagsoorten.nl gelanceerd. De website is een initiatief van de werkgroep Plaagsoorten van de Unie van Waterschappen. Hij werd gerealiseerd met hulp van STOWA.

Ieder jaar maken waterbeheerders hoge kosten voor het bestrijden van plaagsoorten, die een bedreiging vormen voor de waterhuishouding, de ecologie of de waterkeringen. Vroege bestrijding leidt later meestal tot veel lagere kosten. Het delen van kennis over verspreiding en bestrijding draagt bij aan het voorkomen en beperken van problemen.

Op plaagsoorten.nl vindt u nieuws, artikelen, blogs etc. over de verspreiding, beheersing en bestrijding van planten en dieren die een plaag zijn voor het waterbeheer.