De verschillende scenario’s uit de film ‘Het getransformeerde waterschap 2050’ zijn een uitwerking van de hackathon die werd georganiseerd door het Waterschapshuis, waaraan begin 2024 vijftig waterschappers meededen. “De scenario’s maken duidelijk dat de technische ontwikkelingen razendsnel gaan en dat er complexe maatschappelijke uitdagingen bestaan. We gebruiken de film nu om gesprekken aan te gaan met bestuurders. Bijvoorbeeld over ethiek en strategie. De bedoeling is dat de scenario’s je aan het denken zetten”, vertelt Jonas Heffels, programmamanager Innovatie met als specialisme op het gebied van verandering en toekomstontwikkeling bij het Waterschapshuis.

Naar aanleiding van de snelle digitale ontwikkelingen heeft het A&O-fonds waterschappen aan TNO gevraagd om een brede verkenning uit te voeren naar de toekomst van het werk in de sector. Hoe verandert het werken bij waterschappen de komende tien jaar? Ook daarvoor is gebruikgemaakt van vier verschillende scenario’s, die net even anders zijn dan de scenario’s uit de film. Het gaat deze keer om ‘Groen, Groener, Groenst’, ‘Technopolis’, ‘Economische crisis’ en ‘Powerplay’. ‘Welke skills voor medewerkers van belang zijn, verschilt per scenario. Cruciaal is echter dat werknemers continu blijven leren’, stelt het rapport.

Volgens de film kunnen we te maken krijgen met een scenario waarin Big Tech alles bepaalt, inclusief de prijs. Er is een scenario waarin het waterbeheer op internationaal niveau volledig AI-gestuurd plaatsvindt. In een ander scenario, ‘back to basic’, wordt het water, net als vroeger, lokaal met behulp van molens opgepompt. In het scenario ‘Het getransformeerde waterschap’ wordt het waterbeheer voor de maatschappij georganiseerd door het waterschap met behulp van mens en techniek. Heffels: “Duidelijk is dat de waterschappen flexibel en wendbaar moeten zijn om zich in de toekomst aan te passen.”

De noodzaak om je snel aan te kunnen passen, herkent Lennert Wolfs, kwartiermaker AI bij Waterschap Aa en Maas, nu al op de werkvloer. “AI is een racewagen die voorbij komt. Of je nu wilt of niet, je moet je ertoe verhouden. Ik ben bijvoorbeeld bezig met het ontwikkelen van richtlijnen. Zo willen we dat onze medewerkers gebruikmaken van Microsoft Copilot. Het is niet de bedoeling dat ze interne documenten via hun persoonlijke ChatGPT laten samenvatten. Door het waterschapsbrede contract met Microsoft is Copilot op dit moment voor onze data het meest veilig en hebben we er de meeste controle over. De waterschappen werken met kritieke infrastructuur en dat brengt ook verantwoord gebruik van data met zich mee.”

Nuala Burns, P&O- en leeradviseur bij Waterschap Aa en Maas, vertelt dat ze op dit moment bezig is met een digiscan. “Dat is een online scan met zestig vragen die medewerkers inzicht geeft in hun eigen digitale vitaliteit. AI staat nu hoog op de prioriteitenlijst van iedere organisatie, maar digitale basisvaardigheden zijn net zo belangrijk.” Samen met haar collega Lennert Wolfs verkent ze op dit moment welke trainingen passen binnen de opdracht AI-geletterdheid. Sinds februari 2025 is AI-geletterdheid een verplichting die voortkomt uit de Europese Digital Act. Het betekent dat iedereen die met AI-systemen werkt de vaardigheden, kennis en begrip moet hebben van de technische werking, maar ook van de sociale, ethische en praktische aspecten hiervan. De inzet van AI-systemen kan namelijk grote risico’s en impact hebben voor klanten, eindgebruikers en andere mensen.

Het Waterschapshuis ontwikkelde de afgelopen jaren leer- of ontwikkelprogramma’s rond de digitale transformatie. Heffels: “Bijvoorbeeld over de ethische kant van AI, veranderd leiderschap en opleidingen tot datascientist. We zijn nu bezig met proof of concept om het evenwicht tussen mens en techniek te zoeken. Een goed voorbeeld daarvan is NL Veranderdetectie, waarbij informatie voor waterbeheer wordt verzameld door slim observeren vanuit de ruimte. De rol van beheerders en techneuten verandert door die technologie. Beheerders hoeven hierdoor veel minder inspecties uit te voeren dan voorheen. Alle waterschappen zijn inmiddels bezig met AI. Ik denk dat we de afgelopen jaren dankzij het leerprogramma digitale transformatie van onbewust onbekwaam naar bewust onbekwaam zijn gegaan.”

De film ‘Het getransformeerde waterschap 2050’

De Brabant Aquademie, een samenwerkingsverband van de drie Brabantse waterschappen, biedt nu al digitale opleidingen aan en onderzoekt opties tot uitbreiding. Burns: “Binnen de Aquademie bieden we nu trainingen aan rondom de data-analysetool van Microsoft en het formuleren en vragen van instructies in Copilot (het zogenoemde prompten, red.). Die laatste training is enorm populair onder medewerkers. Je merkt dat digitalisering waterschappers van alle leeftijden raakt. Wat ik in onze organisatie heel mooi vind, is dat ervaren Aa en Maas’ers en nieuwe, jongere medewerkers soms samen optrekken in digitaliseringsprojecten. Dat is een gouden combinatie. Zo combineer je jarenlange kennis en ervaring met nieuwe vaardigheden.” Wolfs voegt toe dat het waterschap in de toekomst ook meer gaat doen met AI. “Het zou mooi zijn om het huidige aanbod aan te vullen met uitgebreidere AI-trainingen, passend bij bijvoorbeeld je functie en rol binnen het waterschap.”

Heffels benadrukt dat de scenario’s zoals ze er nu liggen, zijn gemaakt voordat Trump voor de tweede keer aan de macht kwam. “Dat heeft de positie van Big Tech veranderd en daar zie ik iets ontstaan wat ik spannend vind. We moeten goed nadenken over de vraag wat we met AI willen. AI komt steeds dieper in systemen terug zonder dat we daar expliciet voor kiezen. De inzet van dergelijke technieken moet je vooraf goed afwegen. Ik denk dat we zelf aan het stuur kunnen blijven als we alleen het regulier beheer overlaten aan AI. Dan vloeit er niet direct bloed uit als het misgaat. Maar calamiteiten en bijvoorbeeld belangrijke beslissingen over droogte moet de mens zelf blijven nemen. AI kan die besluiten wel voorbereiden, maar je moet zelf aan het stuur blijven.”

Stel dat techgiganten de wereld overnemen en dat alleen zij kunnen bepalen wat er met water gebeurt. Of dat water wordt gezien als handelswaar waar alleen rijke mensen toegang toe hebben. En denk eens aan een toekomst waar Artificial Intelligence alles bepaalt. Daarin is geen ruimte voor fouten en geen ruimte voor ons. Dit soort toekomstscenario’s wordt geschetst in een film over de toekomst van het waterschapswerk. Die scenario’s dragen bij aan een gesprek over de keuzes die we nu kunnen en moeten maken.

Gemaakt met AI