Dode vissen, blauwalg, botulisme. Door het veranderende klimaat krijgen we er steeds vaker mee te maken. Ook in de stad. Tot dusver ontbrak een methode om in beeld te brengen of, en zo ja: in welke mate wateren in een stedelijke omgeving gevoelig zijn voor klimaatverandering. Een stresstest waterkwaliteit moet daar verandering in brengen.

Adviseur waterkwaliteit stedelijk gebied Sita Vulto van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden en enkele collega’s klopten in 2021 bij STOWA aan, omdat ze van mening waren dat de relatie tussen (stedelijke) waterkwaliteit en klimaatverandering bij veel waterschappen en gemeenten niet op het netvlies stond. Het pleidooi vond gehoor bij programmamanager Bas van der Wal van STOWA. Dit leidde tot het project ‘Klimaat en Waterkwaliteit in de Stad’. Een werkgroep ontwikkelt in dit programma in opdracht van STOWA diverse producten om de effecten van klimaatverandering op de waterkwaliteit in specifieke wateren te meten, waaronder een stresstest.

De werkgroep en de begeleidingscommissie van het project hopen dat het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) de stresstest waterkwaliteit zal toevoegen aan de tweede ronde klimaatstresstesten die in 2024 van start gaat. De stresstesten die in 2018 zijn uitgevoerd, waren exclusief gericht op droogte, hitte, wateroverlast en overstromingen. “In de eerste editie van het DPRA werd waterkwaliteit gezien als een randvoorwaarde. Maar door klimaatverandering verslechtert de waterkwaliteit vanzelf als je er geen extra aandacht voor hebt. Op dit moment worden er in het DPRA-programma zelfs maatregelen genomen die een nadelig effect hebben op de waterkwaliteit. Kijk maar eens naar een groen dak. Voor hittestress is dit een zeer nuttige maatregel. Maar bij het aanleggen van een groen dak krijg je vaak het advies deze tweemaal per jaar te bemesten. Dat kan ervoor zorgen dat voedingstoffen uitspoelen en in het oppervlaktewater terecht kunnen komen. Met negatieve gevolgen voor de waterkwaliteit. Als je waterkwaliteit integraal meeweegt kan je het dak zo aanleggen dat de voedingsstoffen niet in het oppervlaktewater terecht komen”, vertelt Sita Vulto.

Ook programmamanager stedelijk water en klimaatadaptatie Erwin Rebergen van de gemeente Utrecht werd de afgelopen jaren herhaaldelijk geconfronteerd met de gevolgen van klimaatverandering. “Wij hebben steeds meer last van blauwalg, botulisme en vissterfte, terwijl we samen met het waterschap de afgelopen jaren wel veel geïnvesteerd hebben in maatregelen om de waterkwaliteit te verbeteren”, vertelt Rebergen. Hij is net als Vulto lid van de begeleidingscommissie van het project ‘Klimaat en Waterkwaliteit in de Stad’. Beiden werken ook in het dagelijks leven intensief samen aan de waterkwaliteit in Utrecht. Rebergen: “Veel gemeenten zien waterkwaliteit als de verantwoordelijkheid van het waterschap. Daar gaan wij niet over, wordt dan gezegd. Toch is het noodzakelijk samen op te trekken. Gelukkig loopt dat in onze regio heel goed.”

Het STOWA-project wordt uitgevoerd onder leiding van Gert Dekker van Ambient en Marloes van der Kamp van Witteveen+Bos. Ambient zorgt voor de afstemming met het DPRA en de begeleidingscommissie. Witteveen+Bos is verantwoordelijk voor de inhoudelijke ontwikkeling van de stresstest. In het project is naast de stresstest stedelijke waterkwaliteit, een routekaart gemaakt met maatregelen om de waterkwaliteit te verbeteren. Ook is er een handreiking geschreven voor het ontwerpen van gezonde, stedelijke wateren.

Alle deelnemers zijn enthousiast over de nieuwe stresstest. Marloes van der Kamp vertelt hoe de stresstest eruit ziet: “Met de stresstest kun je in drie stappen vaststellen of een water kwetsbaar is en waardoor dit komt. Eerst doe je een Quick Scan op basis van gebiedskenmerken. Denk bijvoorbeeld aan het percentage open water. In stap 2 volgt een globale analyse op basis van modellen en toekomstvoorspellingen. De derde en laatste stap bestaat uit maatwerk. Dan ga je voorspellingen doen op basis van een gedetailleerde systeemanalyse gericht op klimaat.” Op dit moment werken Witteveen+Bos en adviesbureau TAUW in opdracht van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden en gemeente Stichtse Vecht aan een pilot. Vulto vertelt dat alleen stap 1 en 2 van de stresstest worden uitgevoerd. “Dit najaar zullen we de gegevens die tijdens de pilot zijn opgehaald, toetsen bij de gebiedsbeheerders. Zo kunnen we de stresstest valideren.”

Ook Gert Dekker is overtuigd van het belang van de stresstest waterkwaliteit. Hij heeft vertegenwoordigers van het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie gewezen op het belang van de stresstest waterkwaliteit en verwacht dat de methode een facultatief onderdeel wordt van het DPRA. De stresstest waterkwaliteit zal worden ontsloten via een zogenaamde bijsluiter, maar wordt niet verplicht, want: “Een vijfde thema voor alle gemeenten en waterschappen staat op gespannen voet met de beschikbare uitvoeringscapaciteit.” Ook Sita Vulto is zich bewust van het capaciteitsprobleem. “Dat is inderdaad een uitdaging. We willen daarom in de pilot ook vaststellen hoeveel capaciteit er nu precies nodig is om een stresstest waterkwaliteit uit te voeren.”

Hoe kun je waterkwaliteit en klimaat meenemen bij het ontwerpen van plannen? Is er bijvoorbeeld voldoende aanvoer van water als je in de stad een nieuwe waterpartij aanlegt? Als dat niet zo is, kun je beter kiezen voor een wadi waar het water in de bodem kan infiltreren. Deze handreiking geeft handvatten, bedoeld voor projectontwikkelaars van gemeenten en provincies.

De handreiking is in productie en zal te vinden zijn op de STOWA website onder Publicaties.