Platform Ecologisch Herstel Meren en Sloten:
Club van bewogen en enthousiaste ecologen
De leden van het platform op werkbezoek in Duitsland in 2016
Het Platform Ecologisch Herstel Meren en Sloten ontstond in 1995 en bestaat in 2025 dus al 30 jaar. De afgelopen jaren is de naam van deze Community of Practice (CoP) verschillende keren veranderd, maar één ding is altijd hetzelfde gebleven: het enthousiasme en de bevlogenheid van alle betrokkenen. Dat spat er nog steeds af.
Nikki Dijkstra is de huidige voorzitter van het PEHM-kernteam. “Ik ben blij dat het waterschap (Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, red.) mij in staat stelt deze functie uit te oefenen. Eén van de belangrijkste resultaten van deze CoP is de integrale blik waarmee we naar een watersysteem kijken. We nemen nu alles mee. De chemische waterkwaliteit, de omgeving en de ecologische sleutelfactoren, zoals het lichtklimaat en de organische belasting van het water. Maar we krijgen ook te maken met nieuwe drukken op de waterkwaliteit van meren en sloten. Denk aan de toegenomen vaardruk en drijvende zonnepanelen. Maar ook klimaatverandering. Ook kijken we steeds gerichter naar wat specifieke organismen zeggen over het ecosysteem. We weten natuurlijk dat als er veel kroos in het water zit, het water veel nutriënten bevat. Maar als je kijkt naar het kleine waterleven, zoals insecten, kan ons dat ook veel vertellen over het oppervlaktewater.”
Negatieve klimaateffecten
Voormalig PEHM-kernteamlid en ecologisch adviseur bij Witteveen+Bos Marcel Klinge wijst ook op de risico’s van klimaatverandering. “Als het water warmer wordt, gaan algen harder groeien en krijgen ze een concurrentievoordeel ten opzichte van waterplanten. Om dat te compenseren moet de belasting met voedingsstoffen worden verlaagd. Dat is ook nodig om de effecten van het veranderende neerslagpatroon, dat leidt tot meer af- en uitspoeling van voedingsstoffen vanuit aanliggende gronden, tegen te gaan. Daardoor krijgen we te maken met een hogere fosfaatbelasting. De effecten van klimaatverandering zijn dus eigenlijk dubbel negatief.”
Klinge werkt intussen 34 jaar als ecologisch adviseur bij Witteveen+Bos. Al die tijd is hij betrokken geweest bij de CoP en hij gaat nog steeds graag naar de bijeenkomsten. “Het is magisch om een troebel meer, dat er onder water uit ziet als een woestijn, te kunnen veranderen in een helder en plantenrijk meer dat er onder water uit ziet als een tropisch regenwoud. Zo hebben we begin jaren negentig 450 duizend kilo vis uit het Wolderwijd bij Harderwijk gehaald om dat te bewerkstelligen. Van die vis is overigens geen enkele vis weggegooid, want deze vis werd als consumptievis verkocht. De kleine visjes gingen onder andere als voedsel voor de vogels naar Avifauna. Brasems van 30-50 centimeter gingen naar de dierentuin in Berlijn als voedsel voor de ijsberen en van de overige vissen werd vismeel gemaakt. Het was een enorme operatie, maar het resultaat mocht er zijn. Het water is nu nog steeds helder en plantenrijk, er is een nieuw ecologisch evenwicht ontstaan. Dat is echt het begin geweest van kennisontwikkeling over watersysteemanalyse.”
Actief biologisch beheer
Klinge is blij dat hij als jonkie voor Witteveen+Bos aan de slag mocht gaan met wat wordt genoemd Actief Biologisch Beheer (ABB). Het is een maatregel waarbij de mens actief ingrijpt in een ecosysteem om het sneller te laten herstellen. Een voorbeeld is het drastisch uitdunnen van de planktivore (plankton etende, red.) visstand waardoor de consumptie van algen door watervlooien toeneemt en de bodemwoeling door benthivore (slib filterende, red.) vissen afneemt. Harry Hosper van Rijkswaterstaat was één van de initiatiefnemers van deze vorm van ecosysteembeheer. Hosper is intussen al jaren met pensioen, maar ecologisch herstel van meren en plassen is nog altijd zijn passie. “Ik woon aan het water in Lelystad en wij hebben hier elke zomer problemen met blauwalg. Ik probeer samen met het waterschap nieuwe methoden te ontwikkelen om de blauwalgen terug te dringen. Doorspoeling met kalkrijk water uit het naastliggende Markermeer kan mogelijk effectief zijn om de nalevering van fosfaat uit de waterbodem te onderdrukken.”
Harry Hosper
Rijkswaterstaat
Laagdrempelig
Toen Hosper met pensioen ging, kreeg hij het erelidmaatschap van de CoP. “Die oorkonde hangt nu nog steeds boven mijn bureau. Ik hoop dat deze vrolijke club erin zal slagen om ook in de toekomst laagdrempelig te blijven.” Zijn advies: “Houd het praktisch, ga het water op met beheerders, adviseurs en onderzoekers. Zij kunnen veel van elkaar leren. Maar het moet ook leuk blijven en je moet je vrij voelen om je verhaal te doen. Dat is naar mijn idee tot dusver goed gelukt. Status speelt in het PEHM geen enkele rol. Mensen uit het werkveld leren elkaar kennen en weten elkaar daarna ook te vinden. “
Collega’s meenemen
De adviezen van Hosper zijn niet aan dovemansoren gericht. Nikki Dijkstra zet zich samen met het huidige kernteam in voor programma’s die zoveel mogelijk mensen aanspreken. “Deze CoP is een mooie mix van waterbeheerders, adviesbureaus, ZZP’ers en kennisinstituten. We kijken bewust of we een diverse groep de presentaties kunnen laten verzorgen. Ik wil collega’s ook oproepen om zoveel mogelijk collega’s mee te nemen. Denk ook eens aan stagiaires. Jonge mensen hebben vaak een onbevangen blik. Ook als je geen lid bent van het platform, kun je de symposia gratis bijwonen.”
Volgend jaar mei gaat de CoP op werkbezoek in Engeland. Dijkstra: “We zijn druk bezig met het organiseren van een buitenlandse reis naar het Lake District. We gaan dan met zo’n dertig professionals kijken wat daar de knelpunten zijn. Deze reis stond eigenlijk al voor Corona op het programma, maar kan nu pas worden gemaakt. We hebben er veel zin in en gaan ongetwijfeld weer veel van elkaar leren.”
Bas van der Wal van STOWA:
“PEHM is een voorbeeld voor veel andere CoP’s”
“Het Platform Ecologisch Herstel Meren en Sloten heeft een bijzonder plekje in mijn hart. De mensen zijn enthousiast. Zij maken echt het verschil. Het is een broeinest van nieuwe ideeën. We gaan tijdens de gratis bijeenkomsten, die twee keer per jaar plaatsvinden, ook vaak de natuur in. Wadend met een net in het water kom je tot heel andere gesprekken.
De buitenlandexcursies zijn geweldig. Heel inspirerend. De afgelopen jaren hebben we veel kennis opgedaan in onder meer Duitsland, Frankrijk, Engeland en Denemarken. Deze CoP heeft in ons land aan de wieg gestaan van de watersysteemanalyse. Dat is tot op de dag van vandaag de sleutel tot ecologisch herstel van meren en sloten.
Ik vind het tekenend dat alle deelnemers de bijeenkomsten altijd meteen in hun agenda zetten. Zelfs als ze het programma nog niet kennen. Het vinden van sprekers voor de symposia is geen enkel probleem. Het kernteam komt vaak om 16.00 uur bij elkaar en om 18.00 uur is het programma klaar. Dankzij die snelle werkwijze kunnen de onderwerpen die we programmeren, ook altijd heel actueel zijn. Ik hoop echt dat het platform eindeloos zo door zal gaan.”
Ecologische sleutelfactoren
Het Platform Ecologisch Herstel Meren en Sloten heeft door de jaren heen verschillende factoren ontdekt die bepalend zijn voor de ecologie in stilstaande en langzaam stromende oppervlaktewateren, zoals sloten, kanalen, vaarten en meren. Het gaat om de volgende factoren:
De productiviteit van voedingsstoffen in het water
Dit hangt grotendeels af van de aanwezigheid van nutriënten, zoals stikstof en fosfor.
Het lichtklimaat onder water
Dit hangt grotendeels af van de aanwezigheid van nutriënten, zoals stikstof en fosfor.
De productiviteit van de bodem
De bodem kan voedingsstoffen bevatten zoals stikstof en fosfaat. Een grote hoeveelheid nutriënten kan leiden tot een eenzijdige onderwatervegetatie.
Habitat
Of planten en dieren zich thuis voelen, hangt onder meer af van de vorm van het onderwatertalud, maar ook van gassen in de bodem, de waterpeilfluctuatie en van waterbeweging veroorzaakt door wind en golfslag.
Verspreiding
Planten(zaden), vissen, kleine waterdieren en insecten kunnen zich op verschillende manieren verplaatsen naar en tussen watersystemen. Soms via het water, maar soms ook via het land of door de lucht.
Verwijdering van flora en fauna
Als een habitat geschikt en bereikbaar is voor bepaalde soorten, kan het toch zijn dat deze er weinig of niet voorkomen. Onderhoudswerkzaamheden, maar ook vraat door vee of ganzen zijn mogelijke oorzaken.
Organische belasting
Als het afbreken van organische stoffen te veel zuurstof kost, ontstaat er rotting. Veel voorkomende oorzaken van overbelasting zijn hondenpoep of brood voor de eendjes.
Toxiciteit
Dit gaat om onder andere zware metalen, bestrijdingsmiddelen en medicijnresten. Van belang is waar de stoffen zich bevinden en in welke vorm.
Context
Hoe kan de ecologie worden verbeterd worden via de verschillende functies van het watersysteem?
Meer informatie over de ecologische sleutelfactoren is te vinden via de website van STOWA.
Platform Ecologisch Herstel Meren en Sloten:
Club van bewogen en enthousiaste ecologen
Het Platform Ecologisch Herstel Meren en Sloten ontstond in 1995 en bestaat in 2025 dus al 30 jaar. De afgelopen jaren is de naam van deze Community of Practice (CoP) verschillende keren veranderd, maar één ding is altijd hetzelfde gebleven: het enthousiasme en de bevlogenheid van alle betrokkenen. Dat spat er nog steeds af.
Nikki Dijkstra is de huidige voorzitter van het PEHM-kernteam. “Ik ben blij dat het waterschap (Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, red.) mij in staat stelt deze functie uit te oefenen. Eén van de belangrijkste resultaten van deze CoP is de integrale blik waarmee we naar een watersysteem kijken. We nemen nu alles mee. De chemische waterkwaliteit, de omgeving en de ecologische sleutelfactoren, zoals het lichtklimaat en de organische belasting van het water. Maar we krijgen ook te maken met nieuwe drukken op de waterkwaliteit van meren en sloten. Denk aan de toegenomen vaardruk en drijvende zonnepanelen. Maar ook klimaatverandering. Ook kijken we steeds gerichter naar wat specifieke organismen zeggen over het ecosysteem. We weten natuurlijk dat als er veel kroos in het water zit, het water veel nutriënten bevat. Maar als je kijkt naar het kleine waterleven, zoals insecten, kan ons dat ook veel vertellen over het oppervlaktewater.”
Negatieve klimaateffecten
Voormalig PEHM-kernteamlid en ecologisch adviseur bij Witteveen+Bos Marcel Klinge wijst ook op de risico’s van klimaatverandering. “Als het water warmer wordt, gaan algen harder groeien en krijgen ze een concurrentievoordeel ten opzichte van waterplanten. Om dat te compenseren moet de belasting met voedingsstoffen worden verlaagd. Dat is ook nodig om de effecten van het veranderende neerslagpatroon, dat leidt tot meer af- en uitspoeling van voedingsstoffen vanuit aanliggende gronden, tegen te gaan. Daardoor krijgen we te maken met een hogere fosfaatbelasting. De effecten van klimaatverandering zijn dus eigenlijk dubbel negatief.”
Klinge werkt intussen 34 jaar als ecologisch adviseur bij Witteveen+Bos. Al die tijd is hij betrokken geweest bij de CoP en hij gaat nog steeds graag naar de bijeenkomsten. “Het is magisch om een troebel meer, dat er onder water uit ziet als een woestijn, te kunnen veranderen in een helder en plantenrijk meer dat er onder water uit ziet als een tropisch regenwoud. Zo hebben we begin jaren negentig 450 duizend kilo vis uit het Wolderwijd bij Harderwijk gehaald om dat te bewerkstelligen. Van die vis is overigens geen enkele vis weggegooid, want deze vis werd als consumptievis verkocht. De kleine visjes gingen onder andere als voedsel voor de vogels naar Avifauna. Brasems van 30-50 centimeter gingen naar de dierentuin in Berlijn als voedsel voor de ijsberen en van de overige vissen werd vismeel gemaakt. Het was een enorme operatie, maar het resultaat mocht er zijn. Het water is nu nog steeds helder en plantenrijk, er is een nieuw ecologisch evenwicht ontstaan. Dat is echt het begin geweest van kennisontwikkeling over watersysteemanalyse.”
Actief biologisch beheer
Klinge is blij dat hij als jonkie voor Witteveen+Bos aan de slag mocht gaan met wat wordt genoemd Actief Biologisch Beheer (ABB). Het is een maatregel waarbij de mens actief ingrijpt in een ecosysteem om het sneller te laten herstellen. Een voorbeeld is het drastisch uitdunnen van de planktivore (plankton etende, red.) visstand waardoor de consumptie van algen door watervlooien toeneemt en de bodemwoeling door benthivore (slib filterende, red.) vissen afneemt. Harry Hosper van Rijkswaterstaat was één van de initiatiefnemers van deze vorm van ecosysteembeheer. Hosper is intussen al jaren met pensioen, maar ecologisch herstel van meren en plassen is nog altijd zijn passie. “Ik woon aan het water in Lelystad en wij hebben hier elke zomer problemen met blauwalg. Ik probeer samen met het waterschap nieuwe methoden te ontwikkelen om de blauwalgen terug te dringen. Doorspoeling met kalkrijk water uit het naastliggende Markermeer kan mogelijk effectief zijn om de nalevering van fosfaat uit de waterbodem te onderdrukken.”
Harry Hosper
Rijkswaterstaat
Laagdrempelig
Toen Hosper met pensioen ging, kreeg hij het erelidmaatschap van de CoP. “Die oorkonde hangt nu nog steeds boven mijn bureau. Ik hoop dat deze vrolijke club erin zal slagen om ook in de toekomst laagdrempelig te blijven.” Zijn advies: “Houd het praktisch, ga het water op met beheerders, adviseurs en onderzoekers. Zij kunnen veel van elkaar leren. Maar het moet ook leuk blijven en je moet je vrij voelen om je verhaal te doen. Dat is naar mijn idee tot dusver goed gelukt. Status speelt in het PEHM geen enkele rol. Mensen uit het werkveld leren elkaar kennen en weten elkaar daarna ook te vinden. “
Collega’s meenemen
De adviezen van Hosper zijn niet aan dovemansoren gericht. Nikki Dijkstra zet zich samen met het huidige kernteam in voor programma’s die zoveel mogelijk mensen aanspreken. “Deze CoP is een mooie mix van waterbeheerders, adviesbureaus, ZZP’ers en kennisinstituten. We kijken bewust of we een diverse groep de presentaties kunnen laten verzorgen. Ik wil collega’s ook oproepen om zoveel mogelijk collega’s mee te nemen. Denk ook eens aan stagiaires. Jonge mensen hebben vaak een onbevangen blik. Ook als je geen lid bent van het platform, kun je de symposia gratis bijwonen.”
Volgend jaar mei gaat de CoP op werkbezoek in Engeland. Dijkstra: “We zijn druk bezig met het organiseren van een buitenlandse reis naar het Lake District. We gaan dan met zo’n dertig professionals kijken wat daar de knelpunten zijn. Deze reis stond eigenlijk al voor Corona op het programma, maar kan nu pas worden gemaakt. We hebben er veel zin in en gaan ongetwijfeld weer veel van elkaar leren.”
Bas van der Wal van STOWA:
“PEHM is een voorbeeld voor veel andere CoP’s”
“Het Platform Ecologisch Herstel Meren en Sloten heeft een bijzonder plekje in mijn hart. De mensen zijn enthousiast. Zij maken echt het verschil. Het is een broeinest van nieuwe ideeën. We gaan tijdens de gratis bijeenkomsten, die twee keer per jaar plaatsvinden, ook vaak de natuur in. Wadend met een net in het water kom je tot heel andere gesprekken.
De buitenlandexcursies zijn geweldig. Heel inspirerend. De afgelopen jaren hebben we veel kennis opgedaan in onder meer Duitsland, Frankrijk, Engeland en Denemarken. Deze CoP heeft in ons land aan de wieg gestaan van de watersysteemanalyse. Dat is tot op de dag van vandaag de sleutel tot ecologisch herstel van meren en sloten.
Ik vind het tekenend dat alle deelnemers de bijeenkomsten altijd meteen in hun agenda zetten. Zelfs als ze het programma nog niet kennen. Het vinden van sprekers voor de symposia is geen enkel probleem. Het kernteam komt vaak om 16.00 uur bij elkaar en om 18.00 uur is het programma klaar. Dankzij die snelle werkwijze kunnen de onderwerpen die we programmeren, ook altijd heel actueel zijn. Ik hoop echt dat het platform eindeloos zo door zal gaan.”
Ecologische sleutelfactoren
Het Platform Ecologisch Herstel Meren en Sloten heeft door de jaren heen verschillende factoren ontdekt die bepalend zijn voor de ecologie in stilstaande en langzaam stromende oppervlaktewateren, zoals sloten, kanalen, vaarten en meren. Het gaat om de volgende factoren:
De productiviteit van voedingsstoffen in het water
Dit hangt grotendeels af van de aanwezigheid van nutriënten, zoals stikstof en fosfor.
Het lichtklimaat onder water
Dit hangt grotendeels af van de aanwezigheid van nutriënten, zoals stikstof en fosfor.
De productiviteit van de bodem
De bodem kan voedingsstoffen bevatten zoals stikstof en fosfaat. Een grote hoeveelheid nutriënten kan leiden tot een eenzijdige onderwatervegetatie.
Habitat
Of planten en dieren zich thuis voelen, hangt onder meer af van de vorm van het onderwatertalud, maar ook van gassen in de bodem, de waterpeilfluctuatie en van waterbeweging veroorzaakt door wind en golfslag.
Verspreiding
Planten(zaden), vissen, kleine waterdieren en insecten kunnen zich op verschillende manieren verplaatsen naar en tussen watersystemen. Soms via het water, maar soms ook via het land of door de lucht.
Verwijdering van flora en fauna
Als een habitat geschikt en bereikbaar is voor bepaalde soorten, kan het toch zijn dat deze er weinig of niet voorkomen. Onderhoudswerkzaamheden, maar ook vraat door vee of ganzen zijn mogelijke oorzaken.
Organische belasting
Als het afbreken van organische stoffen te veel zuurstof kost, ontstaat er rotting. Veel voorkomende oorzaken van overbelasting zijn hondenpoep of brood voor de eendjes.
Toxiciteit
Dit gaat om onder andere zware metalen, bestrijdingsmiddelen en medicijnresten. Van belang is waar de stoffen zich bevinden en in welke vorm.
Context
Hoe kan de ecologie worden verbeterd worden via de verschillende functies van het watersysteem?
Meer informatie over de ecologische sleutelfactoren is te vinden via de website van STOWA.
De leden van het platform op werkbezoek in Duitsland in 2016
