Maatregelen-op-de-kaart:
Hoger maaien voor een betere waterkwaliteit:
‘Nooit over nagedacht’
Nog voor de zomer beslist de Tweede Kamer naar verwachting over het vrijwillige maatwerkplan in het 7e actieprogramma Nitraatrichtlijn. Door te sturen op het stikstofbodemoverschot en via vrijwillige maatregelen wil de overheid zorgen dat de uitspoeling van meststoffen vermindert. De binnen het Kennisimpulsproject Nutriënten ontwikkelde online tool ‘Maatregelen-op-de-Kaart’ - een wetenschappelijk geverifieerde lijst met perceelsgerichte maatregelen - moet agrariërs hierbij ondersteunen.
“Agrariërs leven niet onder een steen; zij zijn zich ervan bewust dat er meer van ze verwacht wordt dan goed voedsel produceren”, zegt Marijgje Wijers van belangenvereniging ZLTO. Ze begeleidt onder meer de opstelling van een BedrijfsBodemWaterPlan (BBWP) door agrariërs in het project BodemUP, een project binnen het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW). Hierbij treffen agrariërs bodem- en watermaatregelen die bij hun bedrijf en landbouwpercelen passen. Agrarische ondernemers nemen vrijwillig maatregelen op hun eigen bedrijf of doen mee aan kennisprojecten, bijvoorbeeld rond verdroging, vernatting en het verbeteren van de kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater. Het DAW staat een gebied- en bedrijfsspecifieke aanpak voor. Het doel van de BBWP’s is het verminderen van de nutriëntenbelasting, het beter vasthouden van water en een betere benutting van mest.
Een BBWP blijft vrijwillig, maar alle agrariërs moeten aan de (Europese) nitraatdoelen voldoen: zonder maatwerkmaatregelen moeten zij binnen het 7e actieprogramma Nitraatlijn algemene maatregelen treffen, zoals teeltvrije zones of vaste inzaaitijdstippen. De verwachting is dat de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit akkoord gaat met het voorstel dat de sector met een gelijkwaardig alternatief komt, de zogenoemde maatwerkaanpak die gebruik maakt van de BBWP-systematiek.
Compleet overzicht
Bij het opstellen van een BBWP maakt men gebruik van de ontwikkelde Maatregelen-op-de-Kaart tool. Via de tool krijgt de ondernemer per perceel inzicht en advies over welke maatregelen op het bedrijf het meest effectief zijn: van tijdstippen voor bemesting en het gebruik van kunstmest tot de aanleg van teeltvrije stroken langs watergangen. Voor ‘Maatregelen-op-de-kaart’ kwam inbreng van Wageningen Environmental Research, Deltares, KWR, RIVM, NMI (Nutriënten Management Instituut), en Boerenverstand. Gerard Ros, trekker van het BBWP-programma namens het NMI, licht de achtergronden toe: “De vraag was hoe agrariërs kunnen bijdragen aan de waterkwaliteitsopgaven per stroomgebied. De inspiratielijst van de online tool biedt het meest complete overzicht van maatregelen. Er is sprake van uniformering: dit is wat we op basis van de huidige wetenschap kunnen zeggen over de effectiviteit en toepasbaarheid. Deze kennis komt via de bedrijfs-, bodem- en waterplannen op het erf van iedere boer. Het is een mooi voorbeeld hoe kennis vanuit de Kennisimpuls Waterkwaliteit in de praktijk terechtkomt.”
Wijers (ZLTO): “Sommige maatregelen zijn kostbaar en dus minder populair bij agrariërs, zoals het instellen van teeltvrije zones langs watergangen. Met alternatieve maatregelen die per saldo hetzelfde effect hebben, hopen agrariërs de oplegging van teeltvrije zones te voorkomen.” Ros: “Elk bedrijf is anders, dus ook de set maatregelen per bedrijf is anders.” Die hangt bijvoorbeeld samen met grondsoort, landgebruik, grondwatertrap (jaarlijkse fluctuatie van grondwaterstand) en of het perceel gedraineerd wordt. “Om de waterkwaliteit te verbeteren, moeten oevers bij veenweidegebieden stevig zijn en sloten voldoende diepte hebben. Bij zand- en kleigebieden blijken een bufferstrook, de gewasvolgorde en toepassing van zogenoemde vanggewassen (geteeld om uitspoeling van meststoffen af te vangen, red.) erg effectief,” meent Ros.
Gerard Ros
Nutriënten Management Instituut
Laagdrempelig instrument
Wat vinden de agrariërs zelf van het opstellen van een BBWP en de daarbij gehanteerde tool? Theo van Goch, melkveehouder in Ammerzoden in de Bommelerwaard, heeft een bedrijf met 35 hectare grond en 60 koeien. Hij is enthousiast aan de slag gegaan met de voorkeursmaatregelen uit zijn BBWP. “De waterbakken voor mijn vee heb ik van de waterkant verplaatst naar het midden van het terrein. Na het drinken poepen de koeien; de mest komt nu niet meer bij de sloot terecht. Het 1 cm hoger afmaaien van het gras heeft ook effect op de waterkwaliteit, dus dat doe ik nu ook. Over deze oplossingen had ik nooit eerder nagedacht.” Van Goch voegt ook water toe aan dierlijke mest en gebruikt compost en Bokashi op het land. Ook de keuze van andere soorten stikstof als kunstmest draagt bij aan een betere waterkwaliteit. En hier hoeft het niet bij te blijven. “Je kunt constant maatregelen aanvullen. Veel kleine beetjes helpen. Telkens zie je in de puntentelling binnen het BBWP wat het effect is op de waterkwaliteit”, zegt Van Goch. Wijers: “Maatregelen-op-de-kaart is een belangrijke basis in deze aanpak. De lijst geeft de boeren inzicht en is laagdrempelig.”
Beloning voor goed boeren
Van Goch: “Ook ik vind dat agrariërs rekening moeten houden met de omgeving. We doen al heel veel. We proberen zoveel mogelijk grasland te behouden, waardoor er minder meststoffen uitspoelen dan bij akkerbouw.” De agrariër heeft bufferstroken langs zijn percelen. Bovendien werkt hij aan water- en weidevogelbeheer met agrarische natuurverenigingen in het rivierengebied. Ook zet hij zich via de organisatie Collectief Rivierenland actief in voor het behoud van het landschap in het rivierengebied. Van Goch is ervan overtuigd dat de Nederlandse agrariërs met hun landbouwkundige maatregelen ook de Europese doelstellingen kunnen behalen. “Als je extra je best doet, hoop je ook op een beloning, bijvoorbeeld een korting op de waterschapslasten.” Wijers denkt in samenspraak met de overheden ook na over beloningen voor agrariërs die aantoonbaar goed boeren. Bijvoorbeeld door hen meer vertrouwen te geven in het uitoefenen van hun vak, door meer flexibiliteit te geven bij de beregening of meer vrijheid in tijdstippen waarop gewassen gezaaid of geoogst kunnen worden.
Volgens Gerard Ros zijn nieuwe aanvullingen op de BBWP’s in aantocht, zoals maatregelen om meer koolstof in de bodem op te slaan, de bodemkwaliteit te verbeteren en uitstoot van pesticiden en ammoniak te verminderen. “Over drie jaar zijn alle milieuopgaven erin ondergebracht. Hierbij wordt dezelfde methodiek als bij Maatregelen-op-de-kaart gevolgd. Die biedt een schitterend startpunt voor de samenwerking van kennisinstellingen en de praktijk aan een duurzame landbouw.”
De online tool Maatregelen-Op-De-Kaart is te vinden via
Maatregelen-op-de-kaart:
Hoger maaien voor een betere waterkwaliteit:
‘Nooit over nagedacht’
Nog voor de zomer beslist de Tweede Kamer naar verwachting over het vrijwillige maatwerkplan in het 7e actieprogramma Nitraatrichtlijn. Door te sturen op het stikstofbodemoverschot en via vrijwillige maatregelen wil de overheid zorgen dat de uitspoeling van meststoffen vermindert. De binnen het Kennisimpulsproject Nutriënten ontwikkelde online tool ‘Maatregelen-op-de-Kaart’ - een wetenschappelijk geverifieerde lijst met perceelsgerichte maatregelen - moet agrariërs hierbij ondersteunen.
“Agrariërs leven niet onder een steen; zij zijn zich ervan bewust dat er meer van ze verwacht wordt dan goed voedsel produceren”, zegt Marijgje Wijers van belangenvereniging ZLTO. Ze begeleidt onder meer de opstelling van een BedrijfsBodemWaterPlan (BBWP) door agrariërs in het project BodemUP, een project binnen het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW). Hierbij treffen agrariërs bodem- en watermaatregelen die bij hun bedrijf en landbouwpercelen passen. Agrarische ondernemers nemen vrijwillig maatregelen op hun eigen bedrijf of doen mee aan kennisprojecten, bijvoorbeeld rond verdroging, vernatting en het verbeteren van de kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater. Het DAW staat een gebied- en bedrijfsspecifieke aanpak voor. Het doel van de BBWP’s is het verminderen van de nutriëntenbelasting, het beter vasthouden van water en een betere benutting van mest.
Een BBWP blijft vrijwillig, maar alle agrariërs moeten aan de (Europese) nitraatdoelen voldoen: zonder maatwerkmaatregelen moeten zij binnen het 7e actieprogramma Nitraatlijn algemene maatregelen treffen, zoals teeltvrije zones of vaste inzaaitijdstippen. De verwachting is dat de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit akkoord gaat met het voorstel dat de sector met een gelijkwaardig alternatief komt, de zogenoemde maatwerkaanpak die gebruik maakt van de BBWP-systematiek.
Compleet overzicht
Bij het opstellen van een BBWP maakt men gebruik van de ontwikkelde Maatregelen-op-de-Kaart tool. Via de tool krijgt de ondernemer per perceel inzicht en advies over welke maatregelen op het bedrijf het meest effectief zijn: van tijdstippen voor bemesting en het gebruik van kunstmest tot de aanleg van teeltvrije stroken langs watergangen. Voor ‘Maatregelen-op-de-kaart’ kwam inbreng van Wageningen Environmental Research, Deltares, KWR, RIVM, NMI (Nutriënten Management Instituut), en Boerenverstand. Gerard Ros, trekker van het BBWP-programma namens het NMI, licht de achtergronden toe: “De vraag was hoe agrariërs kunnen bijdragen aan de waterkwaliteitsopgaven per stroomgebied. De inspiratielijst van de online tool biedt het meest complete overzicht van maatregelen. Er is sprake van uniformering: dit is wat we op basis van de huidige wetenschap kunnen zeggen over de effectiviteit en toepasbaarheid. Deze kennis komt via de bedrijfs-, bodem- en waterplannen op het erf van iedere boer. Het is een mooi voorbeeld hoe kennis vanuit de Kennisimpuls Waterkwaliteit in de praktijk terechtkomt.”
Wijers (ZLTO): “Sommige maatregelen zijn kostbaar en dus minder populair bij agrariërs, zoals het instellen van teeltvrije zones langs watergangen. Met alternatieve maatregelen die per saldo hetzelfde effect hebben, hopen agrariërs de oplegging van teeltvrije zones te voorkomen.” Ros: “Elk bedrijf is anders, dus ook de set maatregelen per bedrijf is anders.” Die hangt bijvoorbeeld samen met grondsoort, landgebruik, grondwatertrap (jaarlijkse fluctuatie van grondwaterstand) en of het perceel gedraineerd wordt. “Om de waterkwaliteit te verbeteren, moeten oevers bij veenweidegebieden stevig zijn en sloten voldoende diepte hebben. Bij zand- en kleigebieden blijken een bufferstrook, de gewasvolgorde en toepassing van zogenoemde vanggewassen (geteeld om uitspoeling van meststoffen af te vangen, red.) erg effectief,” meent Ros.
Gerard Ros
Nutriënten Management Instituut
Laagdrempelig instrument
Wat vinden de agrariërs zelf van het opstellen van een BBWP en de daarbij gehanteerde tool? Theo van Goch, melkveehouder in Ammerzoden in de Bommelerwaard, heeft een bedrijf met 35 hectare grond en 60 koeien. Hij is enthousiast aan de slag gegaan met de voorkeursmaatregelen uit zijn BBWP. “De waterbakken voor mijn vee heb ik van de waterkant verplaatst naar het midden van het terrein. Na het drinken poepen de koeien; de mest komt nu niet meer bij de sloot terecht. Het 1 cm hoger afmaaien van het gras heeft ook effect op de waterkwaliteit, dus dat doe ik nu ook. Over deze oplossingen had ik nooit eerder nagedacht.” Van Goch voegt ook water toe aan dierlijke mest en gebruikt compost en Bokashi op het land. Ook de keuze van andere soorten stikstof als kunstmest draagt bij aan een betere waterkwaliteit. En hier hoeft het niet bij te blijven. “Je kunt constant maatregelen aanvullen. Veel kleine beetjes helpen. Telkens zie je in de puntentelling binnen het BBWP wat het effect is op de waterkwaliteit”, zegt Van Goch. Wijers: “Maatregelen-op-de-kaart is een belangrijke basis in deze aanpak. De lijst geeft de boeren inzicht en is laagdrempelig.”
Beloning voor goed boeren
Van Goch: “Ook ik vind dat agrariërs rekening moeten houden met de omgeving. We doen al heel veel. We proberen zoveel mogelijk grasland te behouden, waardoor er minder meststoffen uitspoelen dan bij akkerbouw.” De agrariër heeft bufferstroken langs zijn percelen. Bovendien werkt hij aan water- en weidevogelbeheer met agrarische natuurverenigingen in het rivierengebied. Ook zet hij zich via de organisatie Collectief Rivierenland actief in voor het behoud van het landschap in het rivierengebied. Van Goch is ervan overtuigd dat de Nederlandse agrariërs met hun landbouwkundige maatregelen ook de Europese doelstellingen kunnen behalen. “Als je extra je best doet, hoop je ook op een beloning, bijvoorbeeld een korting op de waterschapslasten.” Wijers denkt in samenspraak met de overheden ook na over beloningen voor agrariërs die aantoonbaar goed boeren. Bijvoorbeeld door hen meer vertrouwen te geven in het uitoefenen van hun vak, door meer flexibiliteit te geven bij de beregening of meer vrijheid in tijdstippen waarop gewassen gezaaid of geoogst kunnen worden.
Volgens Gerard Ros zijn nieuwe aanvullingen op de BBWP’s in aantocht, zoals maatregelen om meer koolstof in de bodem op te slaan, de bodemkwaliteit te verbeteren en uitstoot van pesticiden en ammoniak te verminderen. “Over drie jaar zijn alle milieuopgaven erin ondergebracht. Hierbij wordt dezelfde methodiek als bij Maatregelen-op-de-kaart gevolgd. Die biedt een schitterend startpunt voor de samenwerking van kennisinstellingen en de praktijk aan een duurzame landbouw.”
De online tool Maatregelen-Op-De-Kaart is te vinden via