Netwerk Aquathermie, STOWA en Warmte uit Water hebben een nieuwe handreiking aquathermie uitgebracht. Hiermee willen ze de beschikbare tools en kennis over Aquathermie beter toegankelijk maken.

Aquathermie kan een flinke bijdrage leveren aan de warmtetransitie. Om te kunnen opschalen hebben betrokkenen toegang nodig tot de meest actuele kennis en tools. Er is heel veel beschikbaar, maar dat is soms ook versnipperd. Daarom hebben betrokken partijen de handen ineen geslagen om alle kennis over het winnen van warmte en koude uit oppervlaktewater, afvalwater én drinkwater samen te brengen in een online handreiking aquathermie.

De handreiking bestaat uit drie onderdelen: ‘basis’, ‘proces’ en ‘verdieping’. Het eerste onderdeel wijst mensen de weg. Het deel ‘proces’ beschrijft de verschillende fases van een aquathermieproject, van oriëntatie tot realisatie. Bij iedere fase moet duidelijk worden wie er betrokken zijn, wat het doel is van de fase en welke afwegingen en afspraken de betrokkenen moeten maken. Voor wie er het fijne van wil weten, biedt het onderdeel ‘verdieping’ meer achtergrondinformatie: technisch, financieel, stakeholders, juridisch en impact op de omgeving. Zo lees je hoe een businesscase van een aquathermieproject in elkaar steekt en welke impact op de ecologie kan optreden.

Michelle Talsma, programmamanager bij STOWA, benadrukt het belang van de handreiking voor de waterschappen: “Als het om warmtewinning uit oppervlaktewater of rioolwater gaat, hebben waterbeheerders vaak een rol bij aquathermie, omdat zij de waterkwaliteitsbeheerder zijn. STOWA heeft in diverse samenwerkingsverbanden onderzoek gedaan naar de impact van aquathermie op het water. We willen dat die kennis goed toegankelijk is; zowel voor waterbeheerders als initiatiefnemers.”

Deze handreiking is de opvolger van de handreiking aquathermie die STOWA in 2018 publiceerde.

De handreiking is hier te vinden.

Het wordt tijd voor een integraal monitoringsysteem waarin niet alleen water en bodem wordt meegenomen, maar ook maatschappelijk welbevinden. We moeten de ‘watervoetafdruk’ van producten kunnen bepalen, én we hebben meer kennis nodig over exoten, hun leefomgeving en concurrenten. Het is een kleine greep uit de uitkomsten van de Strategische Toekomstateliers Waterbeheer (STAWA), ter voorbereiding op de actualisering van de strategienota van STOWA.

STOWA werkt vraaggestuurd. Daarom wilde de stichting de achterban nadrukkelijk betrekken bij het updaten van de huidige strategienota. Het JONG Waterbeheer-team van STOWA ontwikkelde hiervoor een nieuwe aanpak: de Strategische Toekomstateliers Waterbeheer. Verbinding tussen jonge en ervaren watermensen, met verschillende vakgebieden en van verschillende organisaties, stond hierbij centraal. Dit vanuit de gedachte dat de grote, complexe opgaven waar de watersector voor staat, een brede blik en integrale aanpak vereisen.

Tijdens drie STAWA-bijeenkomsten onderzochten de deelnemers de afgelopen maanden wat de grote uitdagingen zijn die op het regionale waterbeheer afkomen, wat er nodig is om deze te kunnen tackelen, en welke kennisvragen STOWA hiervoor moet agenderen. Een brede vertegenwoordiging uit de hele watersector dacht mee: van jong tot ervaren, van bestuurder tot uitvoerder, van RWS tot waterschap en provincie, en van kennisinstituut tot ingenieursbureau. De uitkomsten krijgen een plek in de strategienota van STOWA die wordt geactualiseerd.

De bestaande strategienota van STOWA loopt tot het einde van dit jaar. Toen STOWA in september 2022 het proces startte om te komen tot een nieuwe nota, constateerde de stichting dat de huidige nota nog weinig aan zeggingskracht heeft ingeboet. Sterker nog: de in 2019 gekozen thema’s zijn actueler en relevanter dan ooit. Daarom is ervoor gekozen ‘Energie in Synergie!’ niet in zijn geheel te vervangen, maar te updaten tot een versie 2.0., die tot en met 2025 van kracht blijft. Er ligt inmiddels een eerste concept van deze ‘Strategienota-Extra 2019-2025’. Het maken van een gat in een dijk moet snel, met lichte middelen en gecontroleerd gebeuren. Dit is tijdens de proef onderzocht en getest. Uiteindelijk bepaalt tijdens een hoogwatercrisis de Veiligheidsregio samen met het waterschap en Rijkswaterstaat welke noodoplossing gekozen wordt. De genie voert als expert de opdracht dan uit. De proef vormde de afsluiting van het internationale EU Interreg Polder2C’s-project.

Op 11 mei vond in het provinciehuis Utrecht de jaarlijkse Kennisdag Regionale Waterkeringen plaats. Tijdens deze dag kwam een groot aantal actuele en urgente waterkeringonderwerpen voorbij: moeten we toe naar een integrale risicobenadering van (regionale) waterveiligheid? Overschrijdingskans of overstromingskans? Hoe beheersen we graverij? Hoe vullen we de zorgplicht in en wat behelst continu inzicht daarbij precies? Er was kortom heel veel om met elkaar over van gedachten te wisselen.

In de Statenzaal van de provincie hadden zich meer dan honderd waterkeringdeskundigen gemeld, uit alle delen van het land. Daarmee was deze dag eigenlijk al bij voorbaat geslaagd. De deelnemers werden welkom geheten door de Utrechtse Gedeputeerde Landbouw, Natuur en Water Mirjam Sterk en Hoogheemraad Bert de Groot van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR). Sterk benadrukte het belang van regionale waterveiligheid, zeker in deze tijd van klimaatverandering en vond dat onderzoek daarnaar door moest blijven gaan. Daarmee gaf ze indirect haar zegen aan een volgende fase van ORK, want de huidige fase IV van het programma eindigt aan het eind van dit jaar. Ook memoreerde ze het feit dat waterveiligheid steeds meer een integraal onderdeel wordt van ruimtelijke kwaliteit, zoals biodiversiteit en natuur. Ze drong erop aan te kijken naar meekoppelkansen bij dijkverbeteringen.

Bert de Groot blikte in zijn openingswoord terug op de afgelopen jaren, waarin heel hard is gewerkt aan het op orde brengen van de regionale waterveiligheid. Hij gaf aan dat de waterveiligheidsopgaven langzaamaan wel aan het veranderen zijn. Het gaat om meer dan waterveiligheid alleen, zei hij. Ook andere aspecten worden steeds belangrijker, zoals natuur, biodiversiteit en (water)recreatie. Hij daagde de aanwezigen uit bij verbeterprojecten na te denken over de vraag hoe je dit soort zaken mee kunt nemen. Tot slot vroeg hij zich openlijk af in hoeverre onze sturende kijk op waterveiligheid houdbaar blijft in de toekomst. Moeten we, net als bij Ruimte voor de Rivier, onze regionale wateren niet af en toe meer ruimte geven?

Verder lezen? Download een compleet verslag van deze dag.

Waterbeheerders, drinkwaterbedrijven en vergunningverleners hebben er een belangrijk wapen bij om chemische verontreiniging van het oppervlaktewater aan te pakken: de Sleutelfactor Toxiciteit. Uit internationaal onderzoek blijkt namelijk dat naast nutriënten giftige stoffen een belangrijke sta-in-de-weg vormen voor een goede waterkwaliteit. Onlangs ging de geheel vernieuwde website www.sleutelfactortoxiciteit.nl online. Deze bevat ook een e-learning module.

Met het instrument krijgen waterkwaliteitsbeheerders een beeld van de druk van alle (mengsels van) stoffen op het waterleven, en van de effecten van die druk - alsmede op de zuiveringsopgave voor de bereiding van drinkwater uit oppervlaktewater. Dat inzicht geeft concrete handvatten om die maatregelen te nemen die het meest effect hebben. De Sleutelfactor Toxiciteit, kortweg SFTox, drukt de chemische waterkwaliteit uit in vijf klassen: van ‘zeer goed’ (blauw) tot ‘slecht’ (rood). Deze indeling is gebaseerd op onderzoek naar de relatie tussen toxische druk en schadelijke effecten op het waterleven. Zo lijdt bij matige waterkwaliteit (geel) één op de tien waterorganismen schade. De vijf klassen helpen bij (kosten-)efficiënt waterkwaliteitsbeheer.

De Sleutelfactor Toxiciteit kunnen waterkwaliteitsbeheerders toepassen voor het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit, maar het gebruik is veel breder. Drinkwaterbedrijven kunnen ermee de zuiveringsopgave bepalen voor het bereiden van drinkwater, het kan worden ingezet bij vergunningverlening aan bedrijven die lozen op oppervlaktewater, en het instrument kan worden ingezet voor hulp bij incidenten, zoals drugslozingen.

SFTox maakt onderdeel uit van een grotere set ecologische sleutelfactoren. Deze instrumenten geven aan of wordt voldaan aan de belangrijkste niet-levende randvoorwaarden (zoals voedselrijkdom, doorzicht, en toxiciteit) voor een goed functionerend aquatisch ecosysteem. Meer informatie vindt u op www.ecologischesleutelfactoren.nl. De eerste versie van het instrument werd ontwikkeld als onderdeel van deze ecologische sleutelfactoren. Binnen de Kennisimpuls Waterkwaliteit werd het doorontwikkeld tot het huidige instrument.

Meer weten over het NOBV? Dat kan via deze link.

STOWA heeft een inventarisatie laten maken van de mogelijke gevolgen van de afschaffing van derogatie. Welke mogelijkheden en instrumenten hebben de waterschappen en de agrarische sector met het oog hierop tot hun beschikking om de waterkwaliteit te verbeteren? Het rapport geeft hier de nodige handvatten voor.

Vanaf 1 januari 2023 is de nieuwe derogatiebeschikking van kracht. Hierin wordt de uitzondering voor Nederland op de maximale mestgift tot 2026 afgebouwd. Het besluit moet ertoe leiden dat de belasting van het (grond) water met stikstof en fosfaat daalt. Het instellen van verplichte bufferstroken, de extensivering van bouwplannen en lagere normen voor de toediening van mest hebben invloed op de waterkwaliteit. Een goede landbouwpraktijk speelt hierbij echter een belangrijke rol. Vooral door voorlichting kunnen waterschappen hier een bijdrage aan leveren, aldus het rapport.

Tegelijk met de inventarisatie (2023-17) is een brochure (20123-17A) verschenen met een beknopt overzicht van de praktische handvatten.

In het buitengebied ontbreekt het vaak aan riolering die huishoudelijk afvalwater naar een regionale rioolwaterzuiveringsinstallatie leidt. Maar wat doe je dan met het afvalwater van een woning of een bedrijf, zoals een groepsaccommodatie of een camping? STOWA heeft een handreiking plus drie factsheets laten opstellen die lozers helpt bij het maken van de keuzes rond het inzamelen, transporteren en verwerken van huishoudelijk afvalwater in het buitengebied.

De Handreiking gaat dieper in op de stappen die men moet doorlopen bij zelf het verwerken van huishoudelijk afvalwater, maar ook over de uiteenlopende oplossingen die er voorhanden zijn, plus de van toepassing zijnde wet- en regelgeving.

De drie factsheets gaan dieper in op specifieke situaties. In de factsheet ‘Vervangingsopgave IBA’s in het buitengebied’ wordt ingegaan op woningeigenaren in het buitengebied, waarvan de woning niet kan worden aangesloten op de (druk)riolering. Deze woningen moeten een zogenoemde IBA hebben, een Individuele Behandeling Afvalwater. In deze factsheet staat welke mogelijkheden er zijn om je IBA moeten te vervangen, uit te breiden of aan te passen aan de huidige eisen (‘retrofitten’).

De factsheets ‘Sanitaire oplossingen kleinschalige campings en recreatievoorzieningen(…)’ en ‘Sanitaire oplossingen agrarische gastenverblijven(…)’ bevatten informatie voor eigenaren van kleinschalige campings, recreatievoorzieningen of agrarische gastenverblijven in het buitengebied. Als de sanitaire voorzieningen daarvan niet worden aangesloten op de riolering, moeten zij op een andere manier hun afvalwater zuiveren en lozen. In de factsheets worden de specifieke mogelijkheden daarvoor besproken.

De handreiking en factsheets hebben vooralsnog een voorlopige status. Ze zijn te vinden op stowa.nl, onder het project Oplossingen buitengebied.