Thijs, medewerker bij een ingenieurs- en adviesbureau: “Ik heb van deze workshop veel energie gekregen om te werken aan een betere wereld. Die energie neem ik mee terug naar mijn werk. Want daar kan ik een verschil maken.”

Ruben, medewerker bij een natuur- en milieufederatie: “Ik kende de principes wel zo’n beetje, maar ik ga nu wel kijken of we in ons werk toekomstmakers voldoende ruimte geven en of we echt zorgen voor handelingsperspectief.”

Stein, werkzaam bij een circulaire en secundaire grondstoffenfabriek in de weg- en waterbouw: “Van deze workshop heb ik veel opgestoken. Ik ga snel met mijn collega’s op het werk in gesprek over de manier waarop zij aankijken tegen grondstoffentransities en wat voor hen de waarde daarvan is. Dit om toch meer een gezamenlijke visie te ontwikkelen van waaruit we werken en om onze opgave scherper te krijgen.”

STOWA en de Unie van Waterschappen zijn dit jaar een speciaal leerprogramma Circulaire Waterschappen gestart, met daarin veel aandacht voor transitiemanagement.

Om maar met de deur in huis te vallen: aan transities valt niet zo veel te managen, aldus de workshopbegeleiders. Juist omdat ze veel langer duren, veel complexer maar ook disruptiever, onvoorspelbaarder en radicaler zijn dan een project. Tot zover het slechte nieuws. Het goede nieuws is dat er ook leidende principes zijn bij een transitie wat betreft context, beweging en richting. Noem het succesfactoren. Die kun je beïnvloeden. Als je oog hebt en houdt voor deze principes is de kans groot dat de transitie-opgave waar je aan werkt, een succes wordt. Voorbeelden van principes: stel de maatschappelijke opgave centraal, zorg dat er een voedingsbodem is voor verandering, geef toekomstmakers (‘buiten-de-lijntjes-kleurders’) de ruimte, werk samen binnen en buiten je eigen groep, pak niet de symptomen aan maar de oorzaken, zorg voor handelingsperspectief en focus, en werk volgens het principe ‘doen, leren, beter doen’.

De deelnemers moesten zelf een transitie-opgave waar ze aan werken, in gedachten nemen en op een bingokaart aankruisen of er aandacht was voor de principes. Vervolgens bespraken de deelnemers hun bingokaarten met elkaar. Het leidde tot zeer geanimeerde gesprekken waarin zij elkaar volstopten met tips, adviezen, do’s en don’ts.

De grote opgaven van deze tijd - denk aan klimaat, energie en duurzaamheid - vragen om grote veranderingen in ons denken en handelen, want ons huidige systeem is ‘on-volhoudbaar’. Maar wat zijn transities en hoe kun je daar een concrete bijdrage aan leveren? Een stuk of dertig jonge waterprofessionals – en een oudere tekstschrijver - keken daarvoor verwachtingsvol naar Lotte Dietz en Judith Hoogenboom van bureau VanWaarde. Zij namen hun gehoor mee in de wereld van het transitiemanagement.

Sjoukje, werkzaam bij een waterschap: “Het was ontzettend leuk om te doen, maar het zet me ook aan het denken. Luisteren naar wat andere instrumenten doen, en niet direct zelf aan de slag te gaan. Dat is een goede metafoor voor dingen echt samen doen.”

David, werkzaam bij een adviesbureau: “Ik vond het een geweldig leuke workshop. Met elkaar iets leuks doen, daar krijg je echt energie van. Misschien moet ik op het werk eens een paar trommels neerzetten, in plaats van het tafelvoetbalspel…”

Onder de bezielende leiding van percussionist Stijn Berends van TonTon waagden ongeveer dertig deelnemers zich aan polyritmiek: ritmes die op elkaar inwerken, als vraag en antwoord. Daarvoor kregen de deelnemers uiteenlopende Afrikaanse en Braziliaanse percussie-instrumenten aangereikt: van djembé tot koebel. De sleutel tot gezamenlijk percussie-succes was volgens Stijn: niet nadenken, maar gewoon naar elkaar luisteren!

Het werd onder Stijns leiding een vrolijke boel, die menig toeschouwer naar de stal lokte van waaruit een soms oorverdovend drumkabaal kwam. Uiteindelijk wist Berends de dertig deelnemers in een krap uur tijd om te toveren tot een flitsend percussie-orkest, inclusief bijpassende dansmoves. Groot succes!

Na de lunch kregen de deelnemers aan de Young Talent Day een uurtje ontspanning voor hun kiezen, wellicht om de after lunch dip weg te wandelen, te hoelahoepen, te schapendrijven, of, zoals in dit geval, weg te trommelen.

Kasper, werkzaam bij een waterschap: “Ik heb hiervan geleerd dat leuk werk, werk is dat past bij je talenten, en dat het daarom belangrijk is zoveel mogelijk werk te doen dat je echt plezier geeft.”

Lars, werkzaam bij een waterschap: “Ik ben nu bezig met de vormgeving van een magazine. Voor het eerst. Het hoort eigenlijk niet bij mijn werk, maar ik vind het enorm leuk en heb er wel gevoel voor. Dus ik moet onderzoeken of dit voor mij een goede richting is.”

Braskamp legde uit dat we op school bijna uitsluitend worden afgerekend op twee talenten - taal en rekenen - terwijl er veel meer talenten zijn. Denk aan fysieke, sociale, visuele of muzikale talenten. Ze verwees daarvoor naar de theorie van meervoudige intelligenties door Howard Gardner. Talent omschreef Braskamp als een activiteit die je gemakkelijk afgaat en die voldoening geeft. Vaak zie je volgens haar dat mensen worden geduwd in een richting van iets dat ze goed kunnen, zonder dat het ze per se voldoening geeft. Dat leidt tot allerlei burn-outachtige klachten.

Na deze inleiding ging ze in gesprek met de deelnemers om te achterhalen welke talenten ze hadden en of dit ook aansloot bij het werk dat ze nu deden. Het leidde tot openhartige gesprekken waarin een enkeling eerlijk toegaf dat hij of zij vond dat hij meer dan de helft van de tijd geen leuk of bevredigend werk deed. Dat kan volgens Braskamp te maken hebben met het feit dat je op een plek zit waar je talenten niet tot volle wasdom komen. Haar devies: steek je energie niet in van een 4 een 6 maken (iets waarvoor je geen talent hebt), maar in een talent dat je wel hebt, zodat je van een 7 een 9,5 kunt maken. Kijk in een team wat elkaars talenten zijn en gebruik die volop. Want je hebt vaak al die talenten nodig om iets goeds neer te zetten. Maar, hield Braskamp de deelnemers voor: je hebt ook altijd werk waar je geen talent voor hebt, maar wel zorg voor hebt te dragen. Kortom: werken is meer dan fun alleen. Haar belangrijkste advies: leer je eigen handleiding kennen, zodat je weet wat je talenten zijn. Drijf daar niet van af. En doe geen dingen die afbreuk doen aan je talent.

In een natuurlijk ecosysteem weten planten en dieren elkaar feilloos te vinden. Hoe verschillend ze ook zijn: ze zijn van elkaar afhankelijk en profiteren van elkaar en elkaars vaardigheden en eigenschappen. Op de werkvloer zou dat eigenlijk ook zo moeten zijn: optimaal profiteren van elkaars kennis, kunde en talenten. Maar volgens Leonie Braskamp, die deze workshop leidde, gebeurt dat nog te weinig.

Bastiaan, werkzaam bij een waterschap: “Nu wordt er in de besluitvorming vaak gestuurd op financiën. De handvatten uit de ethiek helpen om ook andere waarden een volwaardige plek geven in de afwegingen, zoals de gevolgen voor de natuur.”

Meer weten over digitale ethiek? Informeer naar de leerlijn digitale transformatie van het Waterschapshuis.

Wander, werkzaam bij een waterschap: “Ik koos voor deze sessie omdat ik er niet zoveel vanaf wist en ook vind dat er op de werkvloer te weinig over gesproken wordt. Ik heb nu goede handvatten meegekregen om op mijn werk een gesprek te voeren over ethiek. Dat is nodig, want het gaat vaak om waarden waar je niet aan kunt rekenen. Gelukkig kon ik constateren dat mijn eigen ethisch kompas behoorlijk op één lijn ligt met dat van het waterschap waar ik voor werk.”

Vaak wordt een gesprek hierover vanuit de onderbuik gevoerd. De Ridder reikte theorieën aan die helpen zo’n gesprek systematisch aan te pakken. Zo kun je de gevolgen van verschillende alternatieven tegen elkaar afwegen met de gevolgentheorie. Met de deugdenethiek kijk je juist of een handeling past bij ‘deugdelijke’ karaktereigenschappen, zoals betrouwbaarheid of eerlijkheid die je als persoon of organisatie nastreeft.

Ook gaf De Ridder aansprekende voorbeelden van hoe gebruik van data onbedoeld onethisch kan uitpakken. Verzamel je gegevens over een grote groep mensen, dan kun je waarschijnlijk betrouwbare conclusies trekken over de subgroep die daarin het best vertegenwoordigd is, maar zijn die conclusies onbetrouwbaarder voor minderheden.

Een deelnemer bracht ook een dilemma in over gegevens over de nutriëntenbelasting in oppervlaktewater. Om de waterkwaliteit zorgvuldig te kunnen modelleren, zou je nutriëntenconcentraties het liefst zo precies en navolgbaar mogelijk willen weergeven. Is de informatie echter terug te leiden tot perceelsniveau, dan geeft dit inzicht in de bedrijfsvoering van agrariërs. De gevolgenethiek geeft handvatten om de gevolgen voor verschillende betrokkenen in kaart te brengen en te wegen. Vanuit de deugdenethiek zou je juist bekijken of de handeling past bij deugden als zorgvuldigheid en vertrouwelijkheid. Dit kan bij ieder project en iedere casus anders uitpakken.

Wat voor een mens hoor ik te zijn? Die vraag staat centraal in de ethiek. En dus ook in de workshop Digitale Ethiek die filosoof Jeroen de Ridder gaf tijdens de Young Talent Day. De Ridder was benieuwd in hoeverre de deelnemers op de werkvloer gesprekken voeren over ethiek (soms) en vonden dat hun organisaties een duidelijk ethisch kompas hadden (zelden).

Wat kun je als organisatie doen om duurzaam gedrag te stimuleren? Als eerste: durf te kiezen! Naar een klimaatmars gaan is een totaal andere gedraging dan je huis isoleren. En tochtstrips installeren is weer anders dan het isoleren van spouwmuren. Kijk vervolgens naar capaciteit, motivatie én gelegenheid: mensen moeten het duurzame gedrag kunnen vertonen, ze moeten het willen en de omgeving moet het hen makkelijk maken. Wat kun je daar als organisatie aan doen?

Veel deelnemers aan de workshop maken zich zorgen over het klimaat en zoeken naar manieren om hun impact te vergroten. Kreemers vertelde dat je als individu veel meer kunt doen dan je eigen voetafdruk verkleinen. Je kunt namelijk ook jouw handafdruk vergroten: jouw positieve invloed op de mensen om je heen. “Je kunt stemmen, petities ondertekenen, de straat opgaan, maar je ook uitspreken op je werk of in jouw vriendengroep. Mag die BBQ vegetarisch bijvoorbeeld?”

Dat laatste is makkelijker gezegd dan gedaan. Sommige deelnemers vertelden dat ze gesprekken over het klimaat soms zelfs vermijden, bijvoorbeeld bij familieleden. Kreemers vertelde daarop over klimaatgesprekken. Het doel is daarbij niet de ander overtuigen, maar juist verbinding houden, het perspectief van de ander begrijpen. Enkele vuistregels: luister naar de ander, accepteer ambivalentie (mensen zijn niet rationeel) en verwacht geen acute verandering. En haar belangrijkste tip voor de deelnemers zelf? “Wees niet te streng voor jezelf en omarm je eigen ambivalentie.”

Kreemers onderzocht samen met haar collega’s van het lectoraat Psychologie voor een duurzame stad van de Hogeschool van Amsterdam hoe het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier bewoners kan stimuleren om klimaatadaptieve maatregelen te nemen in en om hun woning. Hun adviezen lees je in Samen naar een klimaatbestendige omgeving.

Het probleem is al lang bekend, en toch gaat de CO2-uitstoot maar niet omlaag. Want het vereist een verandering van gedrag en gedragsverandering is om allerlei redenen lastig, zo liet gedragswetenschapper Loes Kreemers zien tijdens de workshop Klimaatpsychologie. Zo is klimaatverandering abstract, je kunt het niet in je eentje oplossen en het duurt lang voor we effect zien van maatregelen. En dan is niet-duurzaam gedrag ook nog eens veel makkelijker dan duurzaam gedrag.

Tom: “Het is mooi om te zien hoeveel we nog kunnen leren van de natuur. Ik denk dat we deze benadering meer moeten omarmen in ons werk voor vraagstukken die een technologische aanpak vereisen.”

Anne: “Ik ben naar deze workshop gekomen omdat ik benieuwd was naar de potentie van biomimicry. Ik heb nu een beter beeld van hoe het toepassen van principes uit de natuur ons kan helpen bij het waterbeheer. Ik kijk ernaar uit deze inzichten te delen met mijn collega's.”

Met 3,8 miljard jaar aan evolutionaire ontwikkeling als bron van inspiratie biedt het leven op aarde talloze voorbeelden die we kunnen gebruiken om onze technische en sociale uitdagingen aan te gaan. Zo bekeken de deelnemers in het eerste deel van de workshop hoe organismen als de cactus, de zeester en mangroven inspiratie kunnen bieden voor het waterbeheer van de toekomst.

In deel twee zoomden ze in op de samenwerking in, en tussen organisaties. De samenwerking tussen de clown fish, beter bekend als Nemo (uit Finding Nemo), en de anemoon bood inspiratie voor dit gesprek. Het belang van het netwerk, werken op basis van stroomgebieden en het introduceren van ecosysteem-ingenieurs waren enkele van de ideeën die de deelnemers met elkaar bedachten.

Kunnen we het waterbeheer van de toekomst vormgeven door te kijken naar de natuur? Deze vraag stond centraal in de workshop Biomimicry, geleid door Inspirator en Facilitator Kim Dieleman. Biomimicry, ofwel 'het leven imiteren', biedt volgens Dieleman nieuwe manieren van innoveren en samenwerken.

Eline, werkzaam bij een ministerie: “Ik vond het eerst wat koud met blote voeten, maar als je je er aan overgeeft, is het heel fijn!”

Freya, werkzaam bij een ministerie: “De werkdruk op ons ministerie is heel hoog. Je moet echt zelf voor je ontspanning zorgen. Goed aarden, zoals hier op het blotevoetenpad, helpt hier zeker bij!”

Ook een blotevoetenpad bewandelen? Check voor de 10 langste blotevoetenpaden in Nederland deze website.

Ze waadden door sloten, klommen over obstakels en liepen door grind, boomsnippers en gras. Blij en met tintelende voeten kwamen ze weer terug bij de start. Opgeladen voor de rest van de Young Talent Day.

Bekijk de wereld eens vanuit het perspectief van een boom. Dat was de aanmoediging tijdens de blotevoetenwandeling. De blootvoetse deelnemers beeldden zich via een korte meditatie in dat er wortels uit hun voeten groeiden. In de ondergrond kwamen die wortels van alles tegen…. Goed geaard startten ze vervolgens aan het blotevoetenpad, dwars door het boerenlandschap.

Meer weten? Lees het zeer toegankelijke Socrates op sneakers van Elke Wiss of ga dieper in op de techniek met Socratisch gesprek voor beginners: een handboek en werkboek van Marlou van Paridon.

Erinke, werkzaam bij een drinkwaterbedrijf: “Deze workshop geeft mij een steuntje in de rug om mij niet in te houden, en wél mijn vragen te stellen. Ook de ‘domme’ of de moeilijke. We gebruiken in de sector soms containerbegrippen die lege hulzen zijn. Door goed te blijven doorvragen, ontdek je wat iemand precies bedoelt.”

Het is wel een kunst om je vragen op de juiste manier te brengen. Socrates had dit nog niet helemaal in de vingers; hij kreeg de gifbeker toegediend omdat hij te veel ongemakkelijke vragen stelde. De deelnemers aan de workshop lieten zich hierdoor niet weerhouden en onderwierpen elkaar aan een vragenvuur. Een goede exercitie om het ongemak van vragen stellen te overwinnen en vooral te blijven doorvragen.

Een paar handvatten voor een socratisch gesprek. Stel je oordeel uit. Ook als je het met de spreker eens bent. Slik je commentaar in! Vraag naar feiten. Begin een gesprek met vragen die beginnen met wat, wanneer, met wie, etc. Luister naar woorden. Zijn er belangrijke woorden die vaker terugkomen in de antwoorden? Vraag wat die betekenen voor je gesprekspartner. En tot slot: stel je empathie uit. Tonen en ontvangen van begrip is fijn, maar vaak vul je hiermee ook iets voor je gesprekspartner in. Beter dan ‘ik begrijp dat dit moeilijk voor je is’, kan zijn ‘hoe ervaar je dit?’

Als nieuweling in de watersector slik je misschien wel eens een vraag in omdat je het gevoel hebt dat je het antwoord zou moeten weten. Socrates ging er juist prat op dat hij niets wist. Hij stelde talloze vragen met de bedoeling om zijn gesprekspartner nieuwe inzichten te laten ontdekken. De vragen waarvan jij misschien vreest dat ze te onwetend, onbevangen of kritisch zijn, kunnen je gesprekspartner dus juist wijzer maken, bleek uit de workshop van filosoof Tiare van Paridon.

Meer weten? Check www.ronaldveldhuizen.com, lees Het exacte verhaal van Ionica Smeets of het Handboek Stijl van Peter Burger en Jaap de Jong.

Maar jargon is volgens hem helemaal niet nodig. Sterker nog: het zorgt dat mensen jouw teksten niet goed begrijpen, dat ze afhaken tijdens het lezen of zelfs helemaal niet beginnen aan een tekst. En het komt maar zelden voor dat de mensen die jij wilt bereiken met jouw tekst, deze echt moeten lezen. Ze kunnen ook wat anders doen met hun tijd.

Dus hoe kom je van die ambtelijke schrijfstijl af? Hoe maak je teksten toegankelijk voor iedereen en houd je de aandacht vast, zonder al te veel nuance te verliezen? Veldhuizen liet de deelnemers volop oefenen met de basiskneepjes van helder schrijven:

• Vermijd jargon of leg het uit: geen ‘roadmap’, maar ‘plan’.

• Niet vertellen, maar tonen. Wees concreet! Dus niet: ‘een belachelijk druk strand’, maar “Het strand zag zwart van de mensen. Het geluid van de meeuwen werd overstemd door dat van de schreeuwende kinderen.”

• Schrijf bondig en met vaart: kom snel ter zake, zet werkwoorden dicht bij de onderwerpen, wissel zinslengte af en vermijd tussenzinnen. Niet: “Ten aanzien van de grondwaterkwaliteit wordt door de waterschappen, enkele uitzonderingen daargelaten, het kennisniveau laag ingeschat”, maar wel: “De waterschappen schatten hun eigen kennisniveau over grondwaterkwaliteit laag in, enkele uitzonderingen daargelaten.”

• Schrijf actief. “Waterschappen kunnen het neerslagoverschot beter opvangen” in plaats van: “Het neerslagoverschot kan beter worden opgevangen.”

• Vermijd ouderwetse woorden. Maak dingen mogelijk in plaats van dat je de voorwaarden schept. En spreek over stilstand in plaats van stagnatie. Om maar een paar voorbeelden te noemen…

Integraal benaderen, macrostabiliteit, faalmechanismen, achterloopsheid, robuust, living lab, sturend principe, piketpaaltjes slaan, opgave, kwel, roadmap, stip op de horizon, pilot, borgen, themaoverleg. De waterwereld staat bol van de ambtologismen of jargonwoorden, zo liet wetenschapsjournalist en schrijftrainer Ronald Veldhuizen zien tijdens de workshop ‘Schrijf de ambtenaritis van je af’.

Jaap, werkzaam bij een adviesbureau: “Het was verfrissend om te leren hoe kleine aanpassingen in je dagelijkse routine een groot verschil kunnen maken in je energieniveau en productiviteit. Vooral het gedeelte van het opladen van je lichaam tijdens en buiten je werk. Daar had ik nooit echt bij stil gestaan.”

Anne-Marie, werkzaam bij een waterschap: “Als je erover nadenkt, is het logisch om werken als topsport te zien. Deze sessie heeft me geholpen om beter te begrijpen hoe ik mijn dagelijkse routines kan aanpassen om mijn prestaties te verbeteren.”

De deelnemers leerden hoe hun dagelijkse routines en de keuzes die ze maken tijdens een werkdag hun energie, plezier en prestaties beïnvloeden. Ze kregen ook praktische tips en tools om beweging, slaap en ademhaling in hun voordeel te gebruiken.

Ze keken naar de ultieme slaaproutine: zorg ervoor dat je elke avond op hetzelfde tijdstip begint met slapen. Dat bevordert een consistent slaapschema. Deze routine kan beginnen met het dimmen van de lichten in je huis en het uitschakelen van elektronische apparaten om blootstelling aan blauw licht te verminderen. Zorg vervolgens voor een rustige slaapomgeving: een donkere, stille en koele slaapkamer bijvoorbeeld, en een comfortabel bed. Overweeg ook het gebruik van oordoppen of een oogmasker. Eindig je routine met enkele ontspanningstechnieken. Dit kunnen ademhalingsoefeningen, lichte stretches of een meditatie zijn. Deze oefeningen helpen je om je geest te kalmeren en bereiden je lichaam voor op slaap.

Stel je voor dat je je werkdag benadert zoals een atleet een wedstrijd benadert: met een warming up, een sterrenspel en een ontspannen cooling down. Dat was het onderwerp van de masterclass 'Werken als een Atleet'.