Rioolwaterzuiveringen kun je gebruiken als energiehub. De rwzi is dan een schakel in een netwerk van warmte en elektrische energie, waarbij op een duurzame wijze energie wordt opgewekt en lokaal wordt benut, met een minimale uitbreiding van het net.

> Lees meer over rwzi’s als energiehubs

Gemalen zijn na rioolwaterzuiveringen de grootste energievragers van de waterschappen. Maar via slimme aansturing kun je het energieverbruik jaarlijks aanzienlijk verminderen. Dat bleek uit het onderzoeksproject ‘Slim Malen’. Dat kan veel geld schelen. Zeker als je slim inkoopt op de energiemarkt, waar de prijzen sterk fluctueren. Bovendien breng je als waterschap hiermee je CO2-emissies flink terug.

> Lees meer over slim malen

Over het E3B-project zijn twee afsluitende onderzoeksrapporten verschenen:
2024-04 | Energievoorziening: beschikbaar, betrouwbaar en betaalbaar (E3B). Achtergrondrapport
2024-05 | Energievoorziening: beschikbaar, betrouwbaar en betaalbaar (E3B). Strategisch handelingsperspectief voor de waterschappen

Netbeheerders willen graag dat waterschappen het gebrek aan stroom achter de meter oplossen. Waterschappen moeten energie gaan opwerken en zorgen voor energieopslag, bijvoorbeeld met behulp van batterijen. “Maar een zuivering vraagt nogal wat aan energie en betrouwbare opslag van energie brengt ook weer kosten met zich mee”, stelt Prudon. “We moeten op zoek naar een nieuwe balans tussen beschikbaar, betrouwbaar en betaalbaar waarmee we onze energievoorziening kunnen veiligstellen. Daarbij moeten we misschien ook nadenken over het idee niet alles te gaan elektrificeren om onze afhankelijkheid kleiner te maken. We kunnen dit oplossen, maar dan moeten we echt anders denken en anders doen.”

Om ook in de toekomst te kunnen zorgen voor een betrouwbare, beschikbare en betaalbare energievoorziening zijn volgens hem een aantal zaken nodig. Prudon: “We moeten verder innoveren om te zien waar het slimmer kan. Denk bijvoorbeeld aan innovatieve manieren om energie te besparen, maar ook aquathermie. We kunnen ook bestaande innovatieprojecten zoals ‘Slim Malen’ opnieuw bekijken en inzetten op nieuwe oplossingen zoals energiehubs. Naast wat we zelf kunnen doen als waterschappen, moeten we ervoor zorgen dat we aan tafel komen bij gremia waar regie op energie wordt gevoerd. We willen het graag regionaal oplossen, maar ook op nationaal niveau moeten we in gesprek over onze belangen en zorgen rondom netcongestie. Omdat de urgentie van deze problematiek vaak onderschat wordt, moet dit onderwerp zo snel mogelijk op de bestuurlijke agenda’s komen.”

In het onderzoek is het handelingsperspectief van waterschappen bekeken, met een doorkijk naar 2050. Prudon: “Daaruit blijkt dat netcongestie een blijvend probleem is. Voorlopig komt het niet goed. Dat was voor mij persoonlijk een verrassing. We moeten echt anders over onze energievoorziening gaan nadenken. Waar elektriciteitsvoorzieningen in het verleden altijd vanzelfsprekend waren, zullen waterschappen dit als een strategische asset moeten gaan beschouwen.”

Acht waterschappen, STOWA en de Unie van Waterschappen lieten om deze reden het E3B-project uitvoeren, een onderzoek naar beschikbare, betrouwbare en betaalbare energievoorziening voor de waterschappen. Het project werd uitgevoerd door Arcadis, Quintel en TAUW. Zij hebben de gevolgen van de toenemende vraag naar energie door de waterschappen in kaart gebracht. De vraag naar energie neemt onder meer toe door verscherpte Europese zuiveringseisen (Richtlijn Stedelijk Afvalwater), bevolkingsgroei en de introductie van nieuwe, energie-intensieve zuiveringstechnologieën. Bijvoorbeeld voor het verwijderen van medicijnresten. Een grotere energievraag van de waterschappen zet ook de beschikbaarheid van energie (netcongestie) verder onder druk, aldus Prudon. “Daarnaast is de betaalbaarheid van energie een belangrijke factor. De uitgaven voor energie worden voor het waterschap steeds hoger. Dat komt onder meer door de oorlog in Oekraïne, klimaatverandering en aangescherpte regels vanuit Brussel.”

De waterschappen hebben in de praktijk nu al last van de energieproblemen. “Zo kan ons waterschap een zonnepark niet op het elektriciteitsnet aansluiten. Sommige waterschappen kunnen nieuwe gemalen niet aansluiten en het komt ook voor dat het uitbreiden van een rioolwaterzuivering niet mogelijk is. Dat zijn serieuze zaken. Eerst leek het vermijden van pieken op het elektriciteitsnet nog een oplossing, maar onlangs maakten netbeheerders TenneT en Liander bekend dat het sturen op pieken in een deel van hun beheergebied nog maar beperkt beschikbaar is,” zegt Prudon.

Uit recent onderzoek blijkt dat netcongestie en hogere energiekosten een blijvend probleem zijn voor de waterschappen. “We moeten hiervoor snel een oplossing vinden, anders lopen we vast in ons waterbeheer en het zuiveren van rioolwater. We willen kost wat kost voorkomen dat netbeheerders straks een keuze moeten maken tussen ziekenhuis of zuivering.” Dat stelt Bjorn Prudon, adviseur Innovatie & Energietransitie bij Waterschap Rivierenland en trekker van het project ‘Energievoorziening: Beschikbaar, Betrouwbaar en Betaalbaar’ (E3B).